Τα Τέσσερα Χαρακτηριστικά του Ήχου

   Όταν θέλουμε να περιγράψουμε έναν άνθρωπο σε κάποιον, προσπαθούμε να δώσουμε κάποια χαρακτηριστικά ώστε η περιγραφή μας να γίνει πιο εύκολη και κατανοητή. Έτσι, συνήθως αναφερόμαστε στο φύλο, το ύψος, το βάρος, το χρώμα των μαλλιών και των ματιών ή το δέρμα. Όταν, αντίστοιχα, θέλουμε να περιγράψουμε έναν ήχο υπάρχουν κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που μας βοηθούν σε αυτό. Αυτά είναι η ένταση, η διάρκεια, το ύψος και η χροιά. Παρακάτω θα μιλήσουμε για το καθένα από αυτά ξεχωριστά.
Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι όταν μιλάμε για αυτά τα χαρακτηριστικά αναφερόμαστε σε όλους τους ήχους που υπάρχουν και όχι μόνο στη μουσική και τα μουσικά όργανα. Οι ήχοι υπάρχουν παντού στη ζωή μας και μπορούμε να τους περιγράψουμε. Η μουσική αυτό που κάνει είναι να παίρνει ήχους, είτε χρησιμοποιώντας τα μουσικά όργανα είτε ήχους τεχνητούς ή φυσικούς, και να τους οργανώνει δημιουργώντας έτσι ένα μουσικό κομμάτι.


Η ένταση:

   Η ένταση είναι το πόσο δυνατά ή χαμηλά ακούγεται ένας ήχος. Αυτό εξαρτάται από τη δύναμη με την οποία παράγεται ο ήχος αλλά και με το πόσο κοντά είμαστε στην ηχητική πηγή (εκεί από όπου παράγεται ένας ήχος). Άρα, εάν η ηχητική πηγή είναι δίπλα μας ο ήχος έχει ισχυρή ένταση, αλλά εάν η ηχητική πηγή είναι μακριά μας ο ήχος ακούγεται πιο χαμηλά. Όσο απομακρυνόμαστε από την ηχητική πηγή, τόσο εξασθενεί η ένταση του ήχου.Αυτό οφείλεται στον τρόπο με τον οποίο ο ήχος έρχεται μέχρι εμάς, δηλαδή το ηχητικό κύμα, αλλά αυτό θα το συζητήσουμε σε άλλο κεφάλαιο. Η στάθμη έντασης του ήχου μετριέται σε ντεσιμπέλ (desibel ή dΒ). Το όριο πόνου στο ανθρώπινο αυτί είναι τα 120 dB και ήχοι ισχυρότερης έντασης από αυτό μπορούν να οδηγήσουν σε προβλήματα ακοής ή ακόμα και κώφωση. Ακόμα, όμως, και η συνεχής έκθεση της ακοής μας σε ήχους πάνω από 90 dB μπορεί να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα. Παρακάτω θα δούμε μερικούς ήχους και τα ντεσιμπέλ που παράγουν σε σχέση με το όριο πόνου του ανθρώπινου αυτιού.

Χαρακτηριστικοί ήχοι	στάθμη Έντασης (dB)
Αεριωθούμενο	140
Πολυβόλο	130
Όριο πόνου ανθρώπινου αυτιού	120
Ροκ συναυλία	120
Κυκλοφοριακή κίνηση	80
Μέσος θόρυβος σπιτιού	50
Ψίθυρος	30
Θρόισμα φύλλων	10

Πηγή: Wikipedia



Η διάρκεια:

   Η διάρκεια καθορίζει τη χρονική διάρκεια για την οποία ένας ήχος είναι αντιληπτός. Είναι, δηλαδή, αυτό το χαρακτηριστικό που μας επιτρέπει να καταλάβουμε εάν ένας ήχος είναι σύντομος ή εάν διαρκεί πολύ. Αυτό, όμως, μπορεί να είναι σχετικό, ειδικά όταν οι ήχοι δεν είναι ούτε πολύ σύντομοι ούτε έχουν μεγάλη διάρκεια. Έτσι, για τον ίδιο ήχο, κάποιος μπορεί να θεωρήσει ότι έχει μικρή διάρκεια, ενώ κάποιος άλλος ότι έχει μεγάλη διάρκεια. Στη μουσική, το χαρακτηριστικό αυτό εκφράζεται μέσα από τις ρυθμικές αξίες οι οποίες μα λένε πόση ώρα θα ακουστεί ένας ήχος. Σημαντικό ρόλο, επίσης, παίζει το υλικό από το οποίο είναι κατασκευασμένο ένα μουσικό όργανο. Ένα πιατίνι, για παράδειγμα, είναι κατασκευασμένο από μέταλλο και άρα ο ήχος του θα έχει μεγαλύτερη διάρκεια από ένα τύμπανο, το οποίο είναι κατασκευασμένο από δέρμα.
Ακολουθεί βίντεο με παραδείγματα από μουσικά όργανα με διαφορετική ηχητική διάρκεια.

Τονικό Ύψος:

   Το τονικό ύψος καθορίζει αυτό που ονομάζουμε "ψηλό" ή "βαθύ" ήχο. Δεν θα πρέπει να το μπερδεύουμε, όμως, με την ένταση μιας και αναφέρεται στην "οξύτητα" του ήχου, το πόσο "λεπτός" είναι, και όχι στο πόσο δυνατά ακούγεται. Ένας ήχος μπορεί να είναι υψηλός ή βαθύς και ταυτόχρονα να είναι είτε χαμηλός είτε δυνατός. Το τονικό ύψος εξαρτάται από τη "συχνότητα" του ήχου αλλά επίσης και από το υλικό όπως και το μέγεθος του μουσικού οργάνου. Η συχνότητα είναι κάτι που δεν μας ενδιαφέρει σε αυτό το άρθρο και θα το μελετήσουμε σε άλλο κεφάλαιο. Γενικά, μπορούμε να θυμόμαστε ότι όσο πιο μεγάλο είναι ένα μουσικό όργανο τόσο πιο βαθύς είναι ο ήχος που βγάζει, ενώ όσο πιο μικρό είναι τόσο πιο υψηλός είναι ο ήχος του. Έτσι, ένα φλάουτο βγάζει πιο οξύ ήχο από ένα φαγκότο και αντίστοιχα το κοντραμπάσο βγάζει πιο βαθύ ήχο από το βιολί ή τη βιόλα. Στο πιάνο και τα υπόλοιπα πληκτροφόρα όργανα, το τονικό ύψος το αναγνωρίζουμε από το πού βρίσκονται τα πλήκτρα. Όσο τα πλήκτρα ανεβαίνουν προς το δεξί μας χέρι τόσο πιο ψηλός είναι ο ήχος που παράγεται. Όσο τα πλήκτρα κατεβαίνουν προς το αριστερό μας χέρι τόσο πιο βαθύς είναι ο ήχος. Δείτε τα πλήκτρα στο πιάνο και ακούστε το διαφορετικό τονικό ύψος τεσσάρων μουσικών οργάνων:

Χροιά:


   Η χροιά, ή αλλιώς το ηχόχρωμα, ενός ήχου είναι, ίσως, το πιο δύσκολο χαρακτηριστικό που θα πρέπει να καταλάβουμε. Είναι, ουσιαστικά, αυτό το χαρακτηριστικό που μας επιτρέπει να ξεχωρίζουμε τους ήχους μεταξύ τους. Είναι το στοιχείο με το οποίο μπορούμε όταν ακούμε κάτι, ακόμα και αν δεν το βλέπουμε, να το βάλουμε σε μια κατηγορία ήχων (π.χ. ανθρώπινη φωνή, μουσικό όργανο, ζώο κ.α.). Όσο πιο εκπαιδευμένο είναι το αυτί μας τόσο πιο εύκολο είναι να κατατάξουμε τον ήχο και μπορούμε να τον βάλουμε σε μία ομάδα αναγνωρίζοντας ακόμα περισσότερες λεπτομέρειες. Πώς γίνεται στην πράξη αυτό όμως; Ας ακούσουμε κάποιους ήχους και ας προσπαθήσουμε να τους αναγνωρίσουμε.

Αναγνωρίσατε όλους τους ήχους; Καταλάβατε ότι πρόκειται για διαφορετικούς ήχους; Μπορέσατε να τους βάλετε σε ομάδες; Ο κάθε ήχος ήταν ξεχωριστός στο αυτί σας γιατί είχε διαφορετική χροιά (ηχόχρωμα). Ένα ακόμα πιο εκπαιδευμένο αυτί μπορεί, εκτός από το να τους ξεχωρίσει, να τους κατατάξει σε ακόμα πιο μικρές ομάδες ανάλογα με τα χαρακτηριστικά τους. Για παράδειγμα:

•  Άκουσα ένα μουσικό όργανο και έναν ήχο της φύσης. 
• Το μουσικό όργανο που άκουσα ήταν πνευστό και ο ήχος της φύσης είχε σχέση με νερό. 
• Το πνευστό που άκουσα ήταν το κλαρινέτο και ο ήχος της φύσης ήταν η βροχή.

 Με αυτόν τον τρόπο μπορέσαμε να βάλουμε τον ήχο σε μία μεγάλη ομάδα (μουσικό όργανο) και δύο μικρότερες ομάδες μέσα σε αυτήν (πνευστό, κλαρινέτο).

Αφού είδαμε, λοιπόν, τα χαρακτηριστικά που περιγράφουν έναν ήχο ας ακούσουμε δύο παραδείγματα και ας προσπαθήσουμε να τα περιγράψουμε: 

Πρώτο παράδειγμα:

• Ένταση: Ο ήχος είχε αρχικά μέτρια ένταση η οποία προς το τέλος έγινε πιο δυνατή
• Διάρκεια: Το παράδειγμα είχε μικρή διάρκεια
• Τονικό Ύψος: Ήταν ήχος βαθύς
• Χροιά: Ο ήχος ήταν αστραπές

Δεύτερο παράδειγμα:

• Ένταση: Ο ήχος ήταν χαμηλός σε ένταση
• Διάρκεια: Υπήρχε μεγάλη διάρκεια 
• Τονικό Ύψος: Ο ήχος ήταν κυρίως ψηλός αλλά υπήρχαν και σημεία όπου γινόταν πιο βαθύς
• Χροιά: Ο ήχος ήταν το πιάνο

Σε αυτό το σύνδεσμο μπορείτε να δείτε βίντεο της Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης, όπου με διασκεδαστικό τρόπο μαθαίνουμε για τα χαρακτηριστικά του ήχου:


Τα Χαρακτηριστικά του Ήχου στην Εκπαιδευτική Τηλεόραση